Bilang pagtatapos ng seryeng ito, (last part na ‘to, pramis) ililista ko na lang ang nakalap kong impormasyon kung paano malalaman kung nadekwat ng walang paalam ang ating katha at kung ano ang magagawa natin tungkol dito.
Paano Malalaman Kung Merong Nangopya
Sa kasamaang palad, hindi ganun kadali malaman kung ang akda mo ay ginamit ng iba para pagkakitaan o ipagmayabang sa iba. Kadalasan, magkakataon lang na matagpuan mo ang mga ito o may ibang tao ang magsasabi sa ‘yo.
Ilang paraan (actually dalawa lang ang inilista ko sa ibaba) na maaaring makatulong para hanapin sa internet kung kinopya ang iyong akda ay ang mga sumusunod:
1. Hanapin ang iyong akda gamit ang mga search engine
Google at Bing lang ang alam kong mga search engine na may pinakamalawak at updated na coverage sa internet. Maging ang ibang search engine ay umaasa sa dalawang ito. Kung may alam ka pang iba, paki-suggest na lang sa comment portion (ang Yahoo at Bing ay iisa na lang).
Madali lang maghanap ng iyong akda gamit ang mga search engine na ito. Ang kailangan mo lang gawin ay mag-copy paste ng parte ng iyong akda (excerpt) at ipagalugad kina manong Google at Bing kung may ibang website ang naglalaman ng kinopy paste mo. Sa paraang ito, matutunton mo kung saang lupalop ng internet kinaladkad ang iyong akda na walang paalam.
Narito ang halimbawa ng paghahanap sa Google:
Gagalugarin nina manong Google at Bing ang buong kalawakan (ng internet) para maghanap kung merong talipandas na nangopya’t nagpaskil ng iyong akda sa kanilang sariling websayt.
Subalit kung may 300 akda ka na nais kumpirmahin kung may nangopya sa kahit isa lang sa mga ito, aba eh good luck sa iyo at ipagchi-cheer na lang kita ng bonggang bonggang bongbong.
Maganda lang gawin ang bagay na iyon kapag bagot na bagot ka at walang wala na talagang alam na ibang magawa sa buhay.
Hindi rin maiti-timbre nina Google at Bing kung ang ipinapahanap mo ay isang larawan o kung ang artikulo ay kinopy paste sa isang pahayagan o sinulat ng isang staff para gamitin ng kanyang boss para sa isang privilege speech.
Sa ganitong mga kaso, maghintay ka na lang na matyambahang mapanood, mabasa o marinig ito mula sa ibang source.
2. Hanapin ang mga akda gamit ang Copyscape
Maganda ang serbisyong ito ng Copyscape sapagkat ita-type mo lang ang pangalan ng iyong websayt sa kanyang search box at ipapaalam n’ya sa iyo kung saan-saang website makikita ang iyong mga akda.
Narito ang hitsura ng page ng copyscape:
Hindi mo na kailangang isa-isahin hanapin ang bawat post mo dahil gagawin na iyon ng Copyscape para sa iyo.
Ang problema nga lang eh hindi s’ya gagawa ng kumpletong paghananap ng walang bayad. Hindi lang ako sigurado kung kasing updated ng Google o Bing ang database ng Copyscape dahil kung hindi, balewala din.
Ano ang mga Pwedeng Gawin Kapag May Nangopya
1. Kontakin ang may-ari ng blog/website at sabihing i-link sa ‘yo ang iyong akda
2. Kontakin ang service provider ng may-ari ng website at isumbong ang plagiarism
3. Itimbre sa mga search engine ang site na nangopya para maalis ito sa kanilang listahan
4. Batikusin sa sariling website yung nangopya at humingi ng public apology
5. Umupa ng hacker para itumba yung websayt na nangopya
Kung ang nangopya ay wala sa internet, at inilabas ang iyong gawa sa pamamagitan ng mass media (radyo, tv, dyaryo) o ginawa na palang libro ng kung sinong ponsyo pilato, maghanap ka na ng abugado at mag-claim ng milyon-milyong danyos.
Balatuhan mo na lang kaming mga kababayan mong bloggers pagkatapos (kahit ice cream lang pwede na).
Sa huli, responsibilidad din nating mga blogger na maging tapat at responsable sa lahat ng pagkakataon (okay sige, sa maraming pagkakataon na lang). Huwag nating kalimutan magbigay ng karampatang pagkilala at pagpapahalaga sa akda ng kapwa natin may-akda sa abot ng ating makakaya. Sabi nga ni manay Miriam, “You should always eytreebyut!”
Kahit hindi isang krimen, ang pangongopya ay hindi pinapaburan ninuman sa anumang larangan.
Pahabol:
Ang lahat ng mga pinagsusulat ko dito sa seryeng ito ay batay sa pagkakaintindi ko sa mga nakasulat na batas (English na, nakaka-antok pa!). Kung may mali man sa aking interpretasyon, paki-tawag na lang po sa aking pansin 🙂 At paki-share na lang kung may nalalaman kang mas mabuting paraan para maprotektahan ang ating akda mula sa pangongopya.
napadpad ako rito kasi may 2 nangopya ng sa akin. natutuwa ako kasi may nagbigay ng pake sa ginawa ko pero nalulungkot kasi hindi nilagyan ng attribute. yung isa naman may attribute pero hindi yung link ko nakalagay. nakakalungkot yung 2 iyon, yun pa ang nasa 1st at 2nd sa search engine. yung sa akin wala huhuhuhuh. kahit 4th page wala.
How can I understand this when I don’t even know what akda is… LOL !
haha that was funny 😀 “akda” is any poem, short story, essay, song, computer program or congressional bill that you are the original author of.
there are already lots of information like this in english, so i think you don’t need this one 😀 i made this because not a lot of information like this is available in tagalog.
marami akong natutunan dito sa post mo pareng RP… hayaan mo, ililibre kita ng ice cream.. hihihi… <– parang may manggagaya eh no…
haha, salamat sa ice cream, paano ko ba ‘yan maki-claim?
ako sa ‘yo, compile mo na ‘yung best stories mo at ilako mo na sa mga publisher baka may makapulot pa ng istilo mo 😀
kapag nagkita tayo dito sa japan.. libre kitang ice cream.. ehehehehe.. uyy salamat sa encouragement.. pero takot pa akong ibenta ang mga post ko.. feeling ko kasi hindi siya publishable.. tama ba yung term ko.. kasi puro kalokohan lang ang mga post ko.. minsan spur of the moment at gusto ko lang magkwento… pero salamat talaga.. woohoo!!
Gusto ko ang istilo mo sa pagsulat, katoto. ibilang mo akong isang bagong tagasunod. Kalayaan!
salamat sa pagbisita at pag-iwan ng comment, w3bservant…sinusundan ko rin ang site mo 🙂
wow! hindi ko alam na may ganito pala, i mean, na pwede pa lang gawin to (antanga ko lang. hahaha). Sobrang useful to! Matingnan nga kung may nagtangkang mangopya ng mga akda ko (kahit walang kwenta). hehe
hello mam jheng, isang karangalan ang pagbisita mo dito sa aking pugad. pwede nga maghanap gamit ang mga search engine, matrabaho lang 😀
Pumasok ba ung koment ko? lels
swak na swak ser J 😀 musta na u?
yun! alam ko na kung may nangopya! tnx sir!
salamat sa muling pagbisita, gord, mahirap lang ma-trace kapag hindi sa internet ginamit yung kinopyang akda 🙁
Galing talaga at ang super tyaga… Salamat sa iyong mga paala at salamat kay tito sen, may natutunan ako.
salamat binky, nagpapasalamat din ako kay tito sen…dahil sa kanya, nadagdagan ang aking vocabulary 😀
ang hindi na lang kayang hanapin eh yung mga nangopya ng mga akda tapos sinulat na lang sa notebook/papel para hindi ma-trace.. tapos ginamit sa school projects, etc..
hello ser JH, ikinagagalak ko ang pag-aaksaya mo ng oras dumaan dito 😀 yun nga ang limitasyon ng mga paraang inilista ko.
kapag wala na sa internet ginawa yung pangongopya, medyo mahirap na i-trace…maliban lang kung gagamitin ito sa paraang mae-expose sa madla gaya halimbawa ng isang privilege speech hehe